Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular
HİKMET..
HİKMET
HİKMET
İlim, fıkıh, adâlet, sebep, felsefe,
kâinatın inceliklerini üstün ilimlerle bilmek, lâfzı az manâsı engin... gibi çok
çeşitli manâlarda kullanılan geniş mefhumlu bir kelime.
İslâm âlimleri, hikmet için çeşitli
tarifler yapmışlardır. Fakat çoğunluğun üzerinde ittifak ettiği tarif şudur:
"Hikmet; faydalı ilim ve sâlih
ameldir" (Elmalılı M. Hamdi Yazır, Hak dini Kur'ân Dili, I, 915).
Merhum Hamdi Yazır, çoğunluğun bu
tarif üzerine diyor ki: "Hem ilim, hem amel, hikmetin en esâslı manâsını teşkil
eder."
İlimsiz yapılan amel, faydalı da olsa
hikmet olamayacağı gibi, amelsiz olan, tatbik edilmeyen ilim de ne kadar câzip
görünürse görünsün hikmet ismini almaz.
Hikmet'i; nazarî hikmet ve ameli
hikmet olmak üzere ikiye ayıranlar da olmuştur.
Nazari hikmet; kâinatta cereyan eden
ilâhî kanunları (sünnetullah, tabiat kanunları değil de tabiata ait Allah'ın
takdir edip var ettiği kanunlar) tefekkür ve muhâkeme etmek yoluyla elde edilir.
Kâinat, akıl sahipleri için bir kitabdır, şuurlu kimseleri hayretlere sevkeden
hikmetlerle dolu bir kitabdır.
Ameli hikmet ise, isabetli, yerinde ve
faydalı olan fiillerdir. Fakat yukarıda da arzettiğimiz gibi, İslâm
mütefekkirlerinin çoğunluğu bunları ayrı ayn mütalâa etmemişlerdir. Yani,
faydalı ilmi salih amelden ayırmamışlardır. Onun için diyorlar ki; "hikmetin
evveli varlık alemini tefekkür, ortası din ve itaat, sonu ebedî saadettir." Yani
kâinat sahifelerini, arz ve sema yapraklarını ibretle tefekkür eden insan,
eserden müessire, san'attan san'atkâra, nakıştan nakkaşa, sebepler aleminden o
sebepleri yaratana zihnen ve fikren intikâl eder. İşte bu noktada karşısına din
çıkar, yaratana karşı olan vazifesini öğrenir ve tatbik eder. Bu üstün tefekkür
ve tatbikat (amel) onu ebedi saadete ulaştırır.
Bazı âlimlere göre hikmet, Kur'an-ı
Kerîm'de dört manâda kullanılmıştır:
1. Kur'ân'ın nasihatları:
"Allah'ın üzerinizdeki nimetini ve söze öğüt vermek için indirdiği kitabı
(Kur'an-ı) ve Kur'ân'daki hikmeti düşünün .." (el-Bakara, 2/23). Bu âyetteki
hikmet, nasihat ve öğüt manâsınadır. Bu manâvı âyetin siyak ve sıbakından
anlamaktayız.
2. İnce anlayış ve ilim.
Lokman süresinin 12. âyetinde şöyle buyuruluyor: "Andolsun biz, Lokman'a hikmet
verdik"Yani ince anlayış ve ilim verdik.
3. Nübüvvet-Peygamberlik.
Bakara Sûresinin 251. âyetinde şöyle buyurulmaktadır: "Allah (c.c) Dâvud'a
saltanat ve hikmet verdi." Bu âyetteki "hikmet" Peygamberlik manâsındadır.
4. Kur'ân'ın incelikleri ve sırları:
"Allah hikmeti, kime dilerse ona verir. Kime de hikmet verilirse muhakkak ki ona
çok hayır verilmiştir" (el-Bakara, 2/269).
"İnsanları Rabbinin yoluna hikmetle,
güzel öğütle dâvet et" (en-Nahl, 16/125).
Meâllerini arzettiğimiz âyetlerdeki
hikmet kelimesi Kur'ân'ın incelikleri ve sırlan manâsınadır denilmiştir
(Muhammed H. Yazır, Hak Dini Kur'ân Dili, I, 928).
Bazı İslâm bilginleri akıl gücünün
vasat (itidâl) mertebesinde de hikmet denilmiştir. Bu nokta da hikmeti şöyle
tarif etmişlerdir: "hakkı hak bilip ona uymak, batılı bâtıl bilip ondan
sakınmak."
Kur'ân-ı Kerîm'in bazı âyetlerinde
geçen hikmet kelimesini müfessirler sünnet olarak tefsir etmişlerdir. Meselâ:
Alu-İmran Sûresinin 164. âyetindeki: "Kitab ve hikmeti onlara öğretir..."
Kitabdan maksad Kur'ân, hikmetten maksat da sünnettir (bk. Kadı Beydavî ve
Celâleyn Tefsirleri).
Rasûlullah'ın Sünnetine hikmet
denmesinin bir sebebi; O, hikmet sahibiydi. Yani her sözünde ve fiilin de bir
incelik ve manâ vardı. Hakka uymayan söz ve fiil kendisinden meydana gelmezdi.
Cevâmiu'l-kelîm verilmişti. O az sözle engin ve çok değerli manâları dile
getirirdi. O'nun hadislerini okuyan ve sünnetini inceleyen bunu rahatlıkla
müşâhede eder.
Yahya ALKIN
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.