Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular
Hz. Peygamber'in Ticâretle Uğraşması
Hz
Hz. Peygamber'in Ticâretle
Uğraşması
Dedesi Abdü'l-Muttalib'in ölümünden sonra Peygamberimiz, Kureyş'in diğer
liderleri gibi Mekke halkının geçim kaynağı olan ticâretle meşgul olan amcası
Ebû Tâlib'in yanında yaşamaya başladı. Ebû Tâlib, Mekke'den Suriye'ye giden bir
ticâret kervanı ile Şam'a gidiyordu. Rasûlullah (s.a.s.) o zaman henüz dokuz
yaşındaydı. Onu hiç kırmayan amcasına sarılan Muhammed (s.a.s.)'i de bu
yolculukta yanına aldı. İbn Hişam ve Tirmizî'nin rivâyetine göre, kervan
Suriye'de Busra denen mevkîye vardığında orada konakladı. Manastırda Bahira
adında bir râhip vardı. Ebû Tâlib onunla görüştü, râhip onları yemeğe dâvet
etti. Bu meyanda Hz. Muhammed (s.a.s.)'i görünce dikkatini çekti. O'nda
peygamberlik alâmetlerini sezdi. Ebû Tâlib'e: "Kardeşinin oğluyla geri dön,
yahûdilerden onu görüp zarar vermelerinden korkarım" dedi. Ebû Tâlib de yeğeni
ile geri döndü. İşte Hz. Peygamber'in ilk dış gezisi bu şekilde Suriye'ye
olmuştu.
Amcasının evinde büyüyen Muhammed (s.a.s.), ondan ticarî işler konusunda
birtakım tecrübeler edinmişti. Büyüdüğünde, amcasının o kadar zengin olmadığını,
beslemek zorunda olduğu büyük bir âilesinin olduğunu anlayınca, Mekke'de kendi
adına ticâret yapmaya başladı. Genelde bilindiğinin aksine; ticarî hayata Hz.
Hadîce ile müşterek çalışmaya başlamasından çok önce girmiştir. Mekke'de küçük
çapta işler yapardı. Bir yerden mal alır, başkalarına satardı. Bu, Hatîce ile
çalışmaya başlamadan önce başkalarıyla ticarî ortaklığa girdiğini gösteren
sonraki olaylar ile te'yid edilmiştir. Kureyş'in bir ferdi olarak O'nun da
geçimi için kabilesinin diğer fertleri gibi aynı mesleği, yani ticâreti
benimsemesi gâyet doğaldı. Kendi adına ticâret yapacak sermayeye sahip
olmamasına karşılık, kendi sermayelerini işletemeyecek olan, fakat dürüst
insanlarla ortaklık yapmak isteyen sermaye sahibi birçok zengin, dul ve yetime
ait büyük bir sermaye birikimi bulunuyordu. Dolayısıyla Hz. Muhammed (s.a.s.)
için sâbit bir maaş karşılığı veya kâr ortaklığı yoluyla iş hayatına girmesi
yönünde birçok imkânlar vardı. Hz. Hadice, Mekke'de temsilcileri vâsıtasıyla iş
yapan zengin hanımlardan biriydi. Muhammed (s.a.s.) çocukluğundan beri çalışkan
ve dürüstlüğü sebebiyle halk arasında "el-Emîn" (güvenilir) ve "Sâdık" (doğru)
isimleriyle tanınırdı. Böylece O'nu güvenilir ve kâr getirici bir ortak olarak
gören Hadîce de bazen ücretle, bazen de kârdan pay vererek Hz. Muhammed
(s.a.s.)'i birçok defalar kuzeydeki ve güneydeki değişik pazarlara, ticarî
seferlere göndermişti.
Hz.
Peygamber onun sermayesiyle pek çok ticarî sefere çıktı. Bunlardan biri çok
meşhurdur ki; bu seferin sonunda Hadice O'na hizmetkârı vâsıtasıyla evlenme
teklifinde bulunmuştu. Bu sefer, Suriye'de Busra'ya yapılmıştı. Bu geziye
çıktığında yaşı 25 civarında idi. Hz. Hadice ile Suriye seferi için
anlaşmasından önce Hz. Peygamber'in tâcirliği ve dürüstlüğü ile, özel olarak
ticarî piyasada, genel olarak da Kureyş'te büyük bir isim yaptığı
anlaşılmaktadır. Yaptığı ticâretin çoğunluğunu Yemen'e yaptığı ve bu gâye ile
oradaki ticarî merkez ve ticarî fuarlara çok sayıda katıldığı bilinmektedir. Hz.
Hadice için buralara dört sefer yapmıştır. Hz. Peygamber'in Arap yarımadasının
doğu kısmında yer alan Bahreyn'e de birkaç sefer yaptığı bilinmektedir.
Özetle ifade edebiliriz ki; Hz. Peygamber, ticarî işlere oldukça genç bir yaşta,
muhtemelen 17-18 yaşlarında başlamıştır. Herhangi bir dürüst ve kendisine
saygısı olan kişi gibi, maddî açıdan zengin sayılamayacak durumda olan amcasına
daha fazla yük olmaktan hoşlanmamış ve ticârete atılmıştır. Bu sebeplerle de
komşu ülkele, özellikle Yemen, Bahreyn ve Suriye şehir ve kasabalarına ve
muhtemelen Habeşistan'a gitmiştir. Muhakkak ki O, hayatını helâl yoldan kazanma
arayışı içinde çok gayret sarfetmiştir. İş hayatına, bir sermaye sahibi birinin
ortağı olarak veya belirli bir ücret karşılığında çalışan bir kişi olarak
başlamış olmalıdır. Daha sonra, bu sahada kazandığı tecrübelerle ve
doğruluğunun, dürüstlüğünün çevreye yayılması üzerine yukarıda sözü edilen Hz.
Hadice'nin O'nu birçok kere maaş karşılığı ticâret için çeşitli yerlere
göndermesi ve sonra aynı amaçla büyük bir meblâğla Suriye'ye göndermesi olayında
olduğu gibi, kendisine diğer insanların sermayesi ile iş yapması teklif edildi.
Bu olaylar, O'nun çocukluğunda
küçük bir ücret karşılığında Mekke halkının koyunlarına çobanlık yaptığını
öğrendiğimizde (Buhârî, İcâre 2; Muvattâ, 18 -2, 971-; İbn Mâce, Ticârât 5,
hadis no: 2149) daha bir gerçeklik kazanıyor. Hz. Peygamber, büyürken,
gençliğinin ilk dönemlerinde ticarî hayatına muhtemelen sâbit ücretler
karşılığında başlamıştı. Daha sonraları bu tarz ticâreti, Yemen pazarlarına
düzenlediği her seferin sonunda aldığı bir deve karşılığında Hz. Hadice için
birkaç defa yapmıştı. Bu sebeplerden dolayı Peygamberimiz, hayatının gençlik
dönemlerinde sâbit ücret karşılığında Hz. Hadice de dâhil, Mekke'nin farklı
zengin insanlar için ticâret yapıyor görmemiz gâyet normaldir.
Günün birinde genç Hz. Muhammed (s.a.s.), birisyle ticarî bir anlaşma yaparken,
aralarında bir problem çıktı; bunun üzerine karşısındaki O'ndan iddiâsını
ispatlaması için "Lât ve Uzzâ" putları üzerine yemin etmesini istedi. Bunun
üzerine O "hiçbir zaman bunu yapmadım. Yolum o heykellerin yakınlarından
geçse, kasden onlardan kaçınıyor ve değişik bir yol tutuyorum" buyurdu.
O'nun tavrından oldukça etkilenen adam "Sen doğru ve âdil birisin. Söylediklerin
de hakikattir. Allah için, sen, bilginlerimizin ve kitaplarımızın sözünü ettiği
kişisin" dedi (İbn Sa'd, c. 1, s. 130).
Tarihî kayıtlarda O'nun Said bin Ali Saib ile ortak ticâret yaptığından söz
edilir. Mekke'nin fethinden sonra Saib O'nu ziyârete geldiğinde ashâb onun
iyiliğinden söz edince Peygamberimiz (s.a.s.), onu herkesten daha iyi tanıdığını
ifâde etti. Onu sevgiyle karşılayarak "gel, gel, hoş geldin kardeşim ve
benimle hiçbir zaman tartışmayan ticâret ortağım!" buyurdu. Saib de
gençliğinde Peygamberimiz'le ortaklık yaptığını ve O'nun ticâret hesaplarını her
zaman dürüstçe tuttuğunu anlattı.
Hz.
Muhammed (s.a.s.)'in Hz. Hadice ile evlenmeden önce, Suriye ve Yemen'de çeşitli
yerlere Hz. Hadice adına seferlere çıktığı konusunda hiçbir şüphe yoktur.
Bununla beraber, maîşetini temin için benzeri ticarî gezilere defalarca çıktığı
muhtemeldir. Zaten O'nun gibi dürüst bir genç adamın, vaktini amcasının yanında
boş geçirdiğini düşünmek imkânsızdır. Çok küçük yaşlarda iken bile amcasının
omuzundaki geçim yükünün birazını almak için Kurey'te çobanlık yaptığı
bilinmektedir. 25 yaşına gelineceye kadar yaşlı amcasına bir yük olarak
işsiz-güçsüz gezdiğini nasıl umabiliriz? O'nun karakteri ve ahlâkı da göz önüne
alındığında, tüm deliller, en meşhurları Said bin Ali Saib ve Kays bin Saib
olmak üzere birçok kişilerle ortak olarak veya kendi adına çeşitli ticarî
faâliyetlerde bulunduğunu göstermektedir. Yine eldeki kaynaklar bu amaçla Hz.
Hadice kendisini ticarî işleri için seçmeden önce Yemen'e ve kasabalarının
pazarlarına birkaç sefer yaptığını göstermektedir. Peygamberimiz'in mizacında
genç bir adamın gençliğinde bu tarz ticarî işlere girmiş olması gâyet mâkul ve
olağandır.
Hz.
Muhammed (s.a.s.) gibi bir insanın, gençliğinde ve hatta oldukça erişkin bir
yaşta maîşeti için başkalarına bağılmı bir hayat sürmesi hiçbir zaman ileri
sürülemez. Peygamberimiz'in Hz. Hadîce ile anlaşma yapmadan ve Ebû Tâlib'in
konuşması ve isteği vuku bulmadan önce en azından Yemen'e birkaç ticarî sefer
yapmış olması kuvvetle muhtemeldir. Bahreyn'e yaptığı birkaç sefer, Abdul Kays
heyetinin liderine "Sizin topraklarınızı ayaklarımla çiğnedim" buyurması
ile kendi ağzından te'yid edilmiştir. Bu ifâde, Peygamberimiz'in ticarî
amaçlarla Bahreyn'e birkaç kez gittiğini açıkça göstermektedir.
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.