Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular

ATALAR YOLU .. Atalar Yolu; Anlam ve Mâhiyeti

ATALAR YOLU

ATALAR YOLU

Atalar Yolu; Anlam ve Mâhiyeti

Tarihin esasına, nakle ve ancak
ilmî kaynakların tesbit edeceği birçok asırların tecrübelerine, daha doğrusu
Allah'ın tayin edip indirdiği delillere bağlı olan hükümlerde geçmişi büsbütün
atmak ve ondan habersiz olarak hep yeni şeyler aramak doğru değildir. Bununla
beraber, körükörüne geçmişe taparcasına sevgi beslemek, ne olursa olsun atalar
yolunu tutmak ve özellikle ilimden, dinden nasibi olmayan, hata ve sapıklıkları
açık ve Allah tarafından beyan edilmiş bulunan ataları taassupla taklit etmek de
onları, Allah'a eş ve ortak tutmak, cehâlet ve sapıklıkta boğulup kalmaktır.
Bu konuda aranacak olan şey;
hak ve bâtıl, menfaat ve zarar, iyilik ve kötülük, güzellik ve çirkinliktir.
Menfaatin, hakkıyla menfaat; iyilğin hakkıyla iyilik, güzelliğin hakkıyla
güzellik olması için de Allah'ın hükmünü, hakkın delilini bulmak lâzım gelir.
Bundan dolayı, bir şeye tâbi olma sebebi; eskilik, yenilik veya atalar yolu olup
olmaması değil; Allah'ın emrine ve Hakk'ın deliline uygun olmasıdır. Allah'ın
emrine uyan ve yaptığını bilen atalara uyulur. Aksine, Hakkın emrini tanımayan,
ne yaptığını bilmeyenlere -atalar bile olsa- yine uyulmaz. Bu durum, eskilerde
böyle olduğu gibi, yenilerde de böyledir. Bunun için fıkıhta ?zarar kadîm
olmaz? diye bir genel kaide vardır. ?Kadîm, kıdemi üzere terk olunur? genel
kuralı da bununla kayıtlıdır.
Bu bakımdan eski, hiçbir kayda
bağlı olmadan eski olduğu için değil; açık bir zararı bulunmaması yönünden
geçerli olduğu gibi, iyiliği ve güzelliği ilmin sebeplerinden biriyle bilinen ve
hakkın deliline uygun olup sonradan ortaya konan yeni de geçerlidir. Kısaca, hak
ve iyilik ölçüsü, ne eski ve yeni, ne de bilgisizlik ve istektir. Allah'ın
emrine ve delile dayanan ilim gerçektir. Bunun için eski olsun, yeni olsun
Allah'ın indirdiği delillere bakmayıp da ataların halini, yalnız ata
olduklarından dolayı taklit etmek, onları Allah'a eşler tutmak ve hakkı bırakıp
hayal ve kuruntulara, şeytanın emirlerine uymak, izince gitmektir ki, buna
tutuculuk denir.
"Onlara; 'Allah'ın
indirdiğine uyun' denildiği zaman onlar, 'Hayır! Biz atalarımızı üzerinde
bulduğumuz yola uyarız' dediler...? (Bakara: 2/170).
Bu âyet gösteriyor ki, bir hak
(doğru) delile dayanmayan katıksız taklit, din hakkında yasaklanmıştır. Belli
bir bilgisizliğe, sapıklığa uyup onu taklit etmek, aklen bâtıl olduğu gibi;
şüpheli olan hususta da delilsiz taklit, din açısından câiz değildir. Açıkça
belli olmayan hususlarda delilsiz söz söylemek ve o yolda hareket etmek,
bilmediği bir şeyi Allah'a iftira olarak söylemek ve şeytana uyup bilgisizce
hareket etmektir. Nitekim ?Allah'ın indirdiği Kur'an'a ve diğer açık delillere,
parlak belgelere ve bunların hükümlerine uyun? denildiği zaman Arap müşrikleri,
taassupla böyle yapmış ve böyle söylemişlerdi ki, bu âyet bu sebeple inmiştir.
Bir rivâyette de böyle diyen ve âyetin inmesine sebep olanlar, yahûdilerden bir
gruptur. ?Allah'ın indirdiğine uyun? dendiği zaman bunlar: ?Hayır, biz
babalarımızı neyin üzerinde bulduysak ona tâbi oluruz. Çünkü onlar bizden
hayırlı, bizden daha bilgiliydiler? demişler, yapılan bu teklifteki âyet ve
delilleri hiç düşünmeyerek taassuba sapmışlardır.[1]
Onların bâtıl gelenekleri ile ilgili tek otoriteleri, bunların, atalarının da
gelenekleri olmasıdır. Ahmak izleyiciler bu tür bir geleneği, uyulması gereken
bir otorite olarak kabul ederler.[2]

Âyet-i kerimede kast olunanlar,
ister İslâm'a ve İslâm şeriatına dâvet edildikleri zaman, yukarıdaki sözü
tekrarlayan ve İslâm'ın reddettiği câhiliyet âdetlerine sımsıkı sarılan
müşrikler olsun; isterse bu dini kısmen veya tamamen reddedip atalarının
yolundan ayrılmayan yahûdiler olsun; her iki zümre için de bahis konusu olmak
üzere âyet-i kerime, akîde hususunda Allah'tan başkasından bir şey almayı ve
dinî konularda bâtıl dinleri taklit ederek, düşünmeden, şuursuzca nakiller
yapmayı kesinlikle reddediyor.
?... Ya ataları bir şey
anlamamış, doğruyu da bulamamış idiyseler?? (Bakara: 2/170).
Ya durum böyle idiyse; onlar
hâlâ atalarına uymakta ısrar edecekler midir? Bu ne taklit, bu ne taassup? Bu
yüzden âyet-i kerime onların halini, taklitçi ve mutaassıp tavırlarına yaraşan,
azarlayıcı ve tekdir edici bir tablo halinde canlandırıyor. Söylenenden başka
bir şey anlamayan, çobanlarının haykırışını mânâsız seslerden ibâret sayan,
başıboş bir hayvan resmi var tabloda. Hatta onlar, hayvandan da aşağıdırlar.
Hayvan görür, işitir ve bağırır. Fakat onlar sağırdırlar, dilsizdirler,
kördürler:
?(Hidâyet çağrısına kulak
vermeyen) kâfirlerin durumu, sadece çobanın bağırıp çağırmasını işiten
hayvanların durumuna benzer. Çünkü onlar sağırlar, dilsizler ve körlerdir. Bu
sebeple düşünmezler." (Bakara: 2/171).
Onlar sağırdır,
dilsizdir, kördür. Her ne kadar kulakları, dilleri ve gözleri olsa da, bu
Kur'an'dan istifade edip hidâyete ermedikten sonra onlar sağırdır, kördür,
dilsizdir. Hilkatinin sebebi olan vazifeleri yerine getirmeyen kötürümleşmiş
uzuvlar gibidirler. Sanki ne gözleri, ne dilleri, ne de kulakları var...[3]

[1]
Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, c. 1, s. 482-483

[2]
Seyyid Kutub, Fi Zılâli'l Kur'an, c. 1, s. 323-324

[3]
Mevdûdi, Tefhîmu'l Kur'an, c. 1, s. 119. Ahmet Kalkan, Kur'an Kavram
Tefsiri.