Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular

İkram ve İyilikte Öncelik Hakkı

İkram ve İyilikte Öncelik Hakkı

İkram ve İyilikte Öncelik Hakkı:

Dinimiz, ikram, hürmet ve yardım edilecek
kimseleri sıraya koymuş, bu sıraya uyulmasını istemiştir: "Allah'a ibâdet
edin. O'na hiçbir şeyi ortak koşmayın, ana-babaya, akrabaya, öksüzlere,
yoksullara, yakın komşuya, uzak komşuya, yanında bulunan arkadaşa, yolcuya,
ellerinizin altında bulunanlara iyilik edin, Allah, kurumlu, böbürlenen
insanları sevmez." (4/Nisâ, 36)

1- Özellikle anne-babaya "yumuşak, güzel söz"
söylenmesi emredilmiştir (17/İsrâ, 23). İnsanlara durumlarına göre muâmele,
onlara ikram ve hürmet konusunda da peygamberimiz ve onun temiz zevceleri en
güzel örnektir: Hz. Aişe (r.a) bir seferde bir yere konakladı. Ortaya yiyecek
bir şeyler koydu. Bu sırada bir dilenci geldi. Hz. Aişe "şu fakire bir ekmek
verin" dedi. Sonra binek üzerinde bir adam geldi. Hz. Aişe "Onu yemeğe davet
edin" dedi. Ona "Fakire ekmek veriyorsun, zengini ise davet ediyorsun" denildi.
Hz. Aişe şöyle dedi: "Şüphesiz Allah Teala insanlara bazı dereceler tayin etti.
Bizim de bu derecelere uymamız lazımdır. O fakir bir ekmeğe razı olur. Halbuki
bu zengine, ona verdiğimiz gibi, ekmek vermek bize yakışmaz."

2. Hz. Peygamber (s.a.s) evlerinden birine
girdi. Ashabı da girdi. Ev misâfirlerle doldu. Sonra Cerir b. Abdullah el-Becelî
geldi, yer bulamadı. Kapıda oturdu. Rasûlüllah (s.a.s.) hırkasını çıkardı ona
verdi ve "bunun üzerine otur" buyurdu. Cerir (r.a) onu aldı yüzüne sürdü, öpüp
ağlamağa başladı. Sonra katlayıp Peygamber (s.a.s)'e verdi ve şöyle dedi: "Senin
elbisen üzerine katiyen oturmam. Bana ikram ettiğin gibi Allah da sana ikram
etsin." Peygamber (s.a.s.) sağına, soluna baktı ve şöyle dedi: "Size bir
toplumun büyüğü gelince ona ikram ediniz."

3. "Süt annesi geldiğinde peygamberimiz (s.a.s.)
ona hırkasını serdi: 'Merhaba ey anne' diyerek onu hırka üzerine oturttu ve
şöyle dedi: 'İste, istediğin verilecek, yardım talebin kabul edilecek.' O,
'kavmimi istiyorum' dedi. Rasûlüllah (s.a.s) "Benim hakkım ve
Haşimoğullarının hakkı senindir" buyurunca diğer insanlar da kalkarak:
'Bizim hakkımız da (onun olsun) ya Rasulallah' dediler. Peygamber (s.a.s.)
bundan sonra süt annesini ziyaret etti, ona hizmetçi verdi, Huneyn'deki iki
hissesini ona bağışladı" (İhyâ, 11/196).

Fakirleri doyurmak, yoksullara yardım etmek
mü'minlerin en başta gelen özelliklerindendir. Münafıklar ve inkârcılar fakire
yardım elini uzatmadıkları gibi onu hor görürler: "Dini yalanlayan (adam)'ı
gördün mü? İşte o öksüzü iter, kakar. Yoksulu doyurmağa ön ayak olmaz"
(107/Mâun, 1-3). (6)

?Kerem', iyilik, bağış, üstünlük, şerefli olmak,
cömert olmak demektir. Müslümanlarda bulunması gereken en güzel huylardan
biridir. Kerâmet de aynı kökten gelmektedir. Kerem, ikram, kerim, kerâmet,
kiram, ekrem, mükerrem' gibi kavramlar aynı kökten türemişlerdir ve aralarında
anlam bağı vardır.

?İkram', birisine veya misafire bir şey vermek,
iyilik etmek demektir. Allah (cc) celâl (yücelik) ve en geniş ?ikram' sahibidir
(55/Rahmân, 27). ?Kerîm', değerli ve şerefli olmak, iyilik sever olmak, çok
cömert anlamlarına gelir. Kur'an, mü'minlere verilecek mükâfatlara ?kerim bir
rızık' (8/Enfâl, 4, 74; 22/Hacc, 50; 24/Nûr, 26; 34/Sebe', 4, vd.), ?kerîm bir
ecir' (36/Yâsin, 11; 57/Hadîd, 11, 18; 33/Ahzâb, 44), ?kerîm bir makam' (26/Şuarâ,
58; 44/Dûhan, 26) demektedir.

?Ekrem', en cömert, en şerefli ve yüce, en
değerli demektir. Kur'an bu sıfatı bir âyette Allah (cc) hakkında kullanmaktadır
(96/Alak, 3). İnsanlar Allah'ın kulları olmaları yönünden eşittirler. Bu açıdan
birbirlerine karşı bir üstünlükleri yoktur. İnsanların ?en ekremi', en üstünü ve
en şereflisi Allah'a karşı sorumluluk bilincini en iyi duyandır, yani takvâ
sahibi olandır (49/Hucurât, 13). Peygamberimiz (s.a.s.), ?İnsanların en ekremi
(en üstünü) kimdir?' sorusuna aynı cevabı vermiştir (Buhârî, Tefsîru Enbiyâ
Sûresi, 4/179).

?Mükerrem', ise ikrama ve hürmete lâyık kişi
manasındadır. Kur'an-ı Kerim'de ?kerem' kelimesi geçmemekte ama diğer türevleri
farklı yerlerde, benzer anlamlarda geçmektedir. Kerem, söz ve davranışla, maddi
yardım veya ikramla insanlara iyi davranmayı ifade eden çok geniş kapsamlı bir
ahlâk kuralıdır. Güzel huylardan sayılan, bağışlamak, iyi davranış, ihsan etmek,
cömertlik yapmak, güleryüzlü olmak gibi davranışlar ?kerem' sahibi olmak diye
anlatılmıştır. Kerem, daha çok cömert olmak, şerefli ve asalet sahibi olmak,
saygın kimse anlamlarında kullanılmıştır.

Kerim insan, cömert, iyi huylu, insanlar
arasında şeref ve itibarı olan insan demektir. Bu anlamda Muhammed (s.a.s.)
?kerîm-şerefli, değerli ve yüce' bir elçidir (69/Haakka, 40; 81/Tekvîr, 19).
Kerîm, aynı zamanda Allah'ın güzel isimlerinden birisidir. O, çok ikrâm
sahibidir, cömerttir, insanlara bağışı ve affı bol olan demektir (27/Neml, 40;
44/Duhân, 49; 82/İnfitâr, 6).

Peygamberimiz ?mekârimü'l ahlâkı', yani ahlâkın
en güzelini en keremlisini tamamlamak için gönderilmiştir. O'nun hayatının her
anında bu güzel ahlâkın örneklerini görmekteyiz. Nitekim Mekke fethedildiği gün,
Mekkelilere ?size ne yapacağımı sanıyorsunuz?' diye sorduğu zaman, onlar
?sen kerim bir kardeşsin, kerem sahibi bir dostsun, (senin bize intikam
duygusuyla davranmayacağını biliyoruz)' diyerek buna tanıklık etmişlerdi.

Kur'an-ı Kerim, Hz. İbrâhim'in kerem sıfatını
övmektedir. Çünkü O, çok ikram eden, şerefli bir insandı (51/Zâriyât, 24-27).
Müslümanlar ?mukremûn'durlar, yani kendilerine çok cömert davranılan, bol bol
ikram edilen, Cennetlerde ağırlanan, değer verilen şerefli kimselerdir (37/Sâffât,
42; 70/Meâric, 35; 36/Yâsin, 37). Kur'an, ?Kerim' bir kitaptır, çünkü O'nun
şerefi yücedir, kıymetlidir, mü'minlere bağışı çoktur (56/Vâkıa, 77).

Kerem sahibi olmak, müslümanların en önemli
özelliklerindendir. Onların peşinden gittikleri Hz. Muhammed, insanların en
keremi idi. O Râsûlü ekrem-en keremli bir peygamber idi- Cömertlik, şeref ve
üstün olmak, bağışlamak ve iyilik etmek müslümanların peygamberlerinden
öğrendikleri üstün ahlâk ilkelerindendir. (7)