Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular

Müctehid; İlim ve Fikirle Cihad Eden Âlim ..

Müctehid

Müctehid; İlim ve
Fikirle Cihad Eden Âlim

?Müctehid?, âyet ve hadislere dayanarak hüküm çıkaran İslâm bilgini; İslâm
hukukçusu; âlim, fakîh kimselere denir. Âyet ve hadislerden hüküm çıkarma gücüne
sahip olan fakîh zâta ?müctehid? denir. İctihad, ya şer'î delillerden hüküm
çıkarma şeklinde olur, ya da çıkarılan bu hükümlerin toplum hayatına
uygulanmasıyla ilgili bulunur.

Arapça'yı iyi bildikleri ve Hz. Peygamberle beraberlik sâyesinde Allah ve
Rasûlünün maksadını çok iyi anladıkları için sahâbe neslinden müctehidlerin
sayısı bir hayli çoktur. Ancak kendilerinden hüküm ve fetvâ nakledilen sahâbe
müctehidi yüz otuz kadardır. Bunlardan yedi tanesi fetvâları birer kitap olacak
kadar çoktur. Fukâhâ-i Seb'a denen bu sahâbiler şunlardır; Hz. Ömer, Ali, Âişe,
Zeyd bin Sâbit, Abdullah bin Mes'ud, Abdullah bin Abbas ve Abdullah bin Ömer (İbnü'l-Kayyim,
İ'lâmü'l-Muvakkıîn, thk. M. Muhyiddin Abdulhamid, Mısır 1955, I, 14 vd).
Hz.
Ömer, Ebû Mûsâ el-Eşârî'ye gönderdiği mektupta onu kıyas ve ictihada teşvik
etmiş, yine aynı konuda Kâdî Şurayh'a (ö. 78/697) şöyle demiştir: "Kitab'dan
açıkça anlayabildiğinle hükmet. Eğer Kitabın tamamını bilemezsen Rasûlullah'ın
hükmettiği ile hükmet. Bunun hepsini bilemezsen, doğru yolda olan âlimlerin
hükümleriyle/fetvâlarıyla hükmet. Bunların da hepsini bilemezsen, re'yinle
ictihad et, âlim ve sâlih kişilerle de istişâre et" (Şîrâzî, Tabakât, s: 7;
İbnü'l-Kayyim, a.g.e., I, 204).
Âyet
ve hadislerden hüküm çıkarmak ve ictihad gerektiren konuları çözebilmek için
birtakım şartlara ihtiyaç vardır. Bu esaslar fıkıh usulünün tedvini ile
birlikte, ilk defa Müctehid imamlar devrinde tesbit edilmiştir. Aşağıda
vereceğimiz bu şartları taşıyanlara "müctehid" denir. Bir müctehidde bulunması
gereken özellikleri şöylece ifade edebiliriz: