Kavramlar Ansiklopedisi | Kategoriler | Konular

İtaat Edilecek Üç Makam

İtaat Edilecek Üç Makam

İtaat
Edilecek Üç Makam:

İslâm dini itaat edilecek üç makam gösterir:
Allah, Allah'ın Rasûlü ve ülü'l-emr. ilk ikisine itaati, yan yana ve mükerrer
seferler bizzat Kur'ân-ı Kerim dile getirir. Zira esas itaat Allah ve Rasûlü'ne
olan itaattir. Ülü'l-emre (yani müslüman otoriteye) olan itaat ise, onların
emirleri Allah ve Rasûlü'nün emirlerine uyduğu, muvâfık düştüğü takdirde
meşrûdur, mûteberdir. Bununla beraber, Kur'ân-ı Kerim'de bir kerede bu üç makam
beraberce zikredilerek itaat emredilir: "Ey iman edenler, Allah'a itaat edin,
Peygambere ve sizden olan ülü'l-emre/emir sahiplerine de itaat edin. Eğer bir
şey hakkında çekişirseniz onu Allah'a ve Peygamber'e döndürün, eğer Allah'a ve
âhiret gününe inanıyorsanız (böyle yapın). Bu hem hayırlı, hem netice itibariyle
daha güzeldir." (4/Nisâ, 59)

Ülü'l-emr: Halkımızın diline ülü'l-emr olarak,
Kur'ân'daki şekliyle girmiş olan bu tâbire bazen "emir sahibi", bazan "veliyyü'l-emr"
şeklinde de rastlarız. Aynı mânâda olmak üzere halîfe, imam gibi tâbirlerin
kullanıldığına da rastlanır.

Sahâbe ve Tâbiîn'den bu yana ülü'l-emrden
kastedilen kimseler hakkında değişik görüşler ileri sürülmüştür. Bir kısmı
bununla "ulemâ"nın kastedildiğini söylerken, diğer bir kısmı "ümerâ"nın
kastedildiğini ileri sürmüştür. Bundan sadece Sahâbe'yi anlayanlar da olduğu
gibi, İslâm devletinde görevli bütün memurları (vülât) anlayanlar da olmuştur.

Nevevî daha pratik bir târif kaydeder: "Ülü'l-emr,
ümerâ ve vâlilerden, itaat edilmesi Allah tarafından vâcip kılınmış olan
herkestir." Ve bu târifin, halef ve selef -müfessir, fakîh vs. her çeşit âlimin
ortak görüşü olduğunu belirtir.

Ömer Nasûhi Bilmen, fıkıh ıstılâhı olarak ülü'l-emr'i
şöyle târif eder: "Ya İslâm cemaatinin intihâbiyle veya kendisinin kuvvet ve
nüfûzuyla hâkimiyyet makamını ihrâz edip, Müslümanların bir emniyyet ve
selâmet dâiresinde yaşamalarını te'mine muvaffak olan herhangi bir müslim
zattır."

Burada görüldüğü gibi, umûmiyetle devlet reisi
kastedilmekle birlikte, yerine göre, bugünkü tâbirle "otorite" denilen devleti
temsil durumundaki etkili ve yetkili herkes için ülü'l-emr tâbiri ıtlak
olunabilir ve olunmaktadır. Şu halde imam, halife, emîr, âmil, me'mur, âmir vs.
gibi kelimelerin her biri ülü'l-emr mefhumunu ifade eder (İbrahim
Canan, Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları, 5/62-64).